گردشگری روستایی

گردشگری روستایی؛ مقصدی روشن در آینده گردشگری

صنعت گردشگری در جهان پیش رو که همه چیز در حال پیشرفت است، از این ماجرا عقب نمانده و وارد حوزه جدیدی به نام گردشگری روستایی شده است.

روستاها، مقصد گردشگری آینده

صنعت گردشگری در جهان توسعه فراوانی یافته است و بسیاری از کشورها از این راه توانسته‌اند وضعیت خود را بهبود ببخشند و از مشکلاتی مانند بیکاری، پایین بودن سطح درآمد سرانه و کمبود درآمد ارزی خویش بکاهند.

صنعت جهانگردی بزرگ‌ترین و متنوع‌ترین صنعت در دنیا به حساب می‌آید. بسیاری از کشورها این صنعت پویا را منبع اصلی درآمد، اشتغال‌زایی، رشد بخش خصوصی و توسعه زیرساخت‌ها می‌دانند. صنعت گردشگری امروزه به قدری در توسعه اقتصادی و اجتماعی کشورها اهمیت دارد که اقتصاددانان آن را صادرات نامرئی نیز می‌نامند.

یکی از انواع گردشگری که روزبه‌روز طرفداران بیشتری پیدا می‌کند، گردشگری روستایی است و به نظر می‌رسد روستاها در آینده به یکی از مهم‌ترین مقاصد گردشگران تبدیل شوند.

تاریخچه گردشگری روستایی

گردشگری روستایی به‌عنوان فعالیتی تفریحی-اجتماعی، در نیمه دوم قرن هجدهم در انگلستان و اروپا شکل گرفت. تا اوایل نیمه دوم قرن هجدهم یعنی تا انقلاب صنعتی افراد نسبتا کمی ابزار یا حتی میل و تصمیم به سفر و گردشگری داشتند، مسافرت بسیار کند، سخت، اغلب خطرناک و مسافرت به روستاها امر دشواری بود.
انقلاب صنعتی اگر چه باعث ایجاد مسائل و مشکلاتی برای جوامع شهری و روستایی شد، موجب گسترش راه‌ها و جاده‌ها و وسایل حمل و نقل و توسعه ارتباطات هم در سطح محلی، ملی و بین‌المللی شد که این خود باعث افزایش مسافرت‌ها و تفریحات به نقاط مختلف جهان از جمله روستایی شد.

البته پیش از آن هم مناطق روستایی برای فعالیت‌های تفریحی مورد استفاده قرار می‌گرفتند، اما شرکت در این فعالیت‌های تفریحی محدود به اقشار برتر جامعه بود.

در قرن نوزدهم و بیستم به دلیل توسعه حمل و نقل و سهولت جابه‌جایی، راه‌یابی به روستاها آسان شد. رشد سریع تقاضا برای گردشگری روستایی از سال ۱۹۴۵ آغاز شد. در این زمان گردشگری روستایی شاهد رشدی چشمگیر و گردشگری بین‌المللی نیز شاهد رشد جمعیت بود و افزایش تقاضا برای گردشگری روستایی تا اندازه‌ای منجر به توسعه گردشگری شد.

تعریف گردشگری روستایی

تعریف گردشگری روستایی کار چندان آسانی نیست و توافقی درباره‌ آن وجود ندارد. با این حال گردشگری روستایی می‌تواند به‌طور ساده به‌عنوان مسافرت به نواحی روستایی تعریف شود. نمونه‌های زیادی از انجام فعالیت‌های گردشگری در نواحی روستایی وجود دارد، از جمله فعالیت‌های مبتنی بر طبیعت، جشنواره‌ها، وقایع میراث، جاذبه‌های مبتنی بر جامعه‌ بومی، گردشگری کشاورزی، نمایشگاه‌های هنری و صنایع دستی، تئاتر اجتماع محلی و سایر موارد.

به‌طور کلی گردشگری روستایی از دو جنبه اهمیت دارد، یکی به‌عنوان یک فعالیت گسترده جهانی و دیگری از نظر تأکید بر آن در سیاست‌های توسعه منطقه‌ای و محلی.

کنفرانس جهانی گردشگری، گردشگری روستایی را شامل انواع گردشگری با برخورداری از تسهیلات و خدمات رفاهی در نواحی روستایی می‌داند که امکان بهره‌مندی از منابع طبیعی و جاذبه‌های طبیعت را همراه با شرکت در زندگی روستایی و کار در مزرعه و کشاورزی فراهم می‌آورد.

گردشگری روستایی در کشورهای مختلف نیز معانی متفاوتی دارد. در سال ۱۹۸۶ کمیسیون جامعه اروپایی نیز گردشگری روستایی را این‌گونه تعریف می‌کند:

گردشگری روستایی تنها شامل گردشگری کشاورزی نیست، بلکه همه فعالیت‌های گردشگری در مناطق روستایی را در بر می‌گیرد.

با این حال در اروپا گردشگری روستایی اغلب برای توصیف گردشگری کشاورزی (یا گردشگری مبتنی بر مزرعه) به کار برده می‌شود، اما در صورت لزوم همه‌ فعالیت‌های گردشگری در نواحی روستایی را در برمی‌گیرد. در همین راستا امروزه اتحادیه اروپا همه انواع گردشگری در نواحی غیرشهری را به‌عنوان گردشگری روستایی در نظر می‌گیرد.

در مجموع گردشگری روستایی در معنای کلاسیک نوعی از فعالیت‌های گردشگری است که درآمدی اضافی را برای آن‌هایی که شغلی ثابت مانند کشاورزی و دامداری دارند، فراهم می‌آورد.

گردشگری روستایی باید به‌ صورت یک شیوه زندگی بر پایه عقاید مربوط به جوامع روستایی درک شود. سرچشمه بیشتر جاذبه‌‌های روستایی فرهنگ مردم ساکن در آن منطقه است.

امروزه روستاییان برای کسب درآمد و گذران زندگی در محیط روستاها ناچارند دست به فعالیت‌های مختلفی در زمینه‌های کشاورزی، دامداری، صنایع دستی یا خدماتی بزنند. در روستاهای ایران ظرفیت‌های بسیاری وجود دارد که می‌تواند موجب رونق گردشگری روستایی ما شود. گردشگری روستایی می‌تواند منبع جدید درآمدی برای روستاییان و به‌ویژه روستاییان کشورهای در حال توسعه باشد و تا اندازه‌ای مشکلات آن‌ها را حل کند یا تقلیل دهد. لازمه این امر این است که گردشگران علاوه بر دیدن مناظر و چشم‌اندازهای طبیعی آن نقاط، با آداب و رسوم و فرهنگ آن روستا نیز آشنا شوند. بدین ترتیب گردشگران به خرید محصولات روستا از قبیل صنایع دستی، محصولات محلی، غذاهای سنتی و… علاقه‌مند می‌شوند و این به معنی افزایش درآمد روستاییانی است که به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم در این صنعت فعالیت می‌کنند.

گردشگری روستایی اساسا یک فعالیت مصرفی است، اکثر مطالعات حاصل تقاضا بوده و بر بازدیدکنندگان و نیازها و انگیزه‌های آن متمرکز است. جذابیت نواحی روستایی برای گردشگری و تفریح می‌تواند در درجه اول و با تصویر روستایی همراه باشد.

آنچه در گردشگری روستایی مهم است این امر است: در نواحی روستایی کل شیوه زندگی روستایی باید به‌عنوان یک جاذبه‌ اصلی در نظر گرفته شود. به هر حال، با توجه به تعاریف ذکر شده از گردشگری روستایی، می‌توان گفت اکثر تعاریف، گردشگری روستایی را شامل تمامی فعالیت‌های گردشگری دانسته‌اند که فرد در نواحی روستایی و نواحی غیرشهری دور از محل اقامت و کار انجام می‌دهد، ولی گردشگری روستایی را می‌توان این‌چنین تعریف کرد:

گردشگری روستایی به تمامی فعالیت‌ها و خدماتی گفته می‌شود که توسط کشاورزان، مردم و دولت‌ها برای تفریح و استراحت گردشگران و همچنین جذب گردشگران به‌ نواحی روستایی ارائه می‌شود و می‌تواند شامل گردشگری کشاورزی، گردشگری مزرعه، گردشگری طبیعی و گردشگری فرهنگی و مانند آن باشد.

انواع گردشگری روستایی

گردشگری روستایی تنها شامل گردشگری کشاورزی نمی‌شود، بلکه همه‌ فعالیت‌هایی را دربرمی‌گیرد که گردشگران در مناطق روستایی انجام می‌دهند. از این رو می‌توان گفت افراد به دلایل مختلف و با انگیزه‌های متفاوت از نواحی روستایی بازدید می‌کنند و در بسیاری از فعالیت‌های گردشگری نیز شرکت خواهند کرد، به همین دلیل نیز انواع خاصی از گردشگری در نواحی روستایی وجود دارد که به شخص مسافر، ویژگی‌های مقصد و انگیزه‌ سفر بستگی دارد؛ بنابراین می‌توان با توجه به اهداف گردشگران، از انواع زیر نام برد:

• گردشگری طبیعی: با تکیه بر جاذبه های اکولوژیکی.
• گردشگری فرهنگی: مرتبط با فرهنگ، تاریخ و میراث فرهنگی و باستانی مردم روستایی.
• اکوتوریسم: نوعی گردشگری که علاوه بر تعامل با جاذبه‌های طبیعی با زندگی و هنجارهای اجتماعی مردم محلی در ارتباط است.
• گردشگری دهکده:‌ گردشگران در مساکن دهکده‌ها اقامت کرده و در فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی دهکده مشارکت می‌کنند.
• گردشگری مزرعه: شامل اقامت و گاهی اوقات مشارکت در فعالیت‌های کشاورزی در مزرعه بوده و در بین خانوارهای کشاورز به‌عنوان مکمل و جایگزین فعالیت‌های اقتصادی رواج پیدا می‌کند. به علاوه گردشگری مزرعه، ابزاری نیز برای حفاظت از چشم‌اندازهای سنتی است.
• گردشگری روستایی یا گردشگری محلی ـ روستایی: این نوع گردشگری که می‌تواند شامل موارد بالا نیز باشد، شامل اردو زدن، اقامت در منازل اجاره‌ای، گشت و شکار در حیات‌وحش، بازاریابی صنایع دستی، جشنواره‌های فرهنگی، ورزش‌های ماجراجویانه، راه‌پیمایی، بازدید از مکان‌های تاریخی، جشنواره‌های موسیقی و در واقع هر گونه فعالیت تفریحی در نواحی روستایی است.
• گردشگری سبز: اگرچه در بعضی از کشورها اصطلاح «گردشگری سبز» به گردشگری روستایی اطلاق می‌شود، یعنی گردشگری در مناطق سبز، اما اغلب برای توصیف نوعی از گردشگری به کار می‌رود که بیشتر طرفدار محیط زیست است.

در مجموع برخی از محصولات گردشگری یا انواع متفاوت گردشگری، جزو گردشگری روستایی به حساب می‌آید، ولی با آن برابر نیستند. برای مثال گردشگری کشاورزی به هر نوع گردشگری اطلاق می‌شود که به‌طور مستقیم با کشاورزی (مزرعه) مرتبط است و شامل اقامت در مزارع، اتاق‌ها یا چادرزدن، بازدیدهای آموزشی، خوراک، فعالیت‌های تفریحی و فروش محصولات کشاورزی یا صنایع دستی است.

باید در نظر داشت شرایط طبیعی، مورفولوژی، اقلیمی همراه با ساختارهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی محیط روستا اشکال گوناگون و متنوعی از روستاها را به وجود می‌آورند که هر کدام به لحاظ فیزیکی، تیپ معماری، نوع مسکن، الگوی سکونت، نوع معیشت، آداب و رسوم و سنت‌ها از یکدیگر متمایز می‌شوند. این وجوه تمایز و دیگر اختلافات روستاها خود خالق جاذبه‌هایی است که می‌تواند نوع خاصی از گردشگری روستایی را سبب شود.

باید متذکر شد گردشگری روستایی در اثر صنعتی شدن و شهرنشینی سریع جوامع غربی طی قرن در کنار عواملی چون توسعه حمل و نقل، افزایش درآمد و اوقات فراغت پدید آمد و این امکان را ایجاد کرد که تعداد افراد بیشتری از حومه‌ها دیدن کنند، لذا در دوران ما گردشگری روستایی یکی از مردمی‌ترین اشکال گردشگری است.

چرا باید گردشگری روستایی را مورد توجه قرار داد؟

این پرسش‌ را می‌توان با بیان چند نکته پاسخ گفت، اولین نکته این است که در کشورهایی مانند کشور ما هر روز که می‌گذرد روستاهای بیشتری بر اثر مهاجرت متروکه می‌شوند. دلیل اکثر مهاجرت‌های روستایی مشکلات اقتصادی، کمبود شغل و امکانات رفاهی در روستاها است. گردشگری روستایی می‌تواند راهی برای جلوگیری از این امر باشد.

نکته دوم آنکه بدانیم در بسیاری از کشورها، گردشگری روستایی یک فعالیت اقتصادی بسیار مهم در کنار سایر بخش‌های اقتصادی مانند کشاورزی، صنعت و بازرگانی است.

گردشگری روستایی در ایران

با چنین دیدگاهی چندسالی است که کشورمان برنامه‌ای تحت عنوان روستاهای هدف گردشگری را مطرح کرده است که در این طرح با معرفی روستاهایی با شرایط خاص، آن‌ها را به‌عنوان روستاهای هدف گردشگری مشخص و در رشد و گسترش امکانات روستا به روستاییان یاری می‌دهند تا بتوانند با جذب گردشگر به توسعه خود کمک کنند.

در حال حاضر و با توجه به اطلاع‌رسانی معاونت گردشگری «سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری» بیش از ۴۰۰ روستای هدف گردشگری در ایران شناسایی و ثبت شده است که می‌تواند به ۱۰۰۰ روستا افزایش یاید. همچنین از میان این تعداد ۱۲۰ روستای هدف گردشگری در اولویت کارگروه عملیاتی روستاهای هدف گردشگری به تصویب رسیده است. با توجه به تعداد چشمگیر این روستاها در اینجا مجالی برای معرفی تمام آن‌ها نیست، اما در آینده این روستاها معرفی و دلیل قرار گرفتن این روستاها در بین روستاهای هدف گردشگری مورد بحث قرار خواهد گرفت.

» مطالب مرتبط:

وظایف و اختیارات یک بخشدار