۸میلیون مسکن روستایی و شهری در بافت فرسوده

به گزارش مشرق، به نظر شما پر مصرف‌ترین ماده جهان پس از آب، کدام ماده است؟ شاید فکرش را نکنید، اما بتن پس از آب به پر مصرف‌ترین ماده مورد استفاده بشر تبدیل شده است.

حال از شما می‌پرسم، آیا می‌دانید این ماده پر مصرف از چه بخش‌هایی تشکیل می‌شود. برای پاسخ به این سوال شما را به جواب پرفسور مهدی قالیبافیان، پدر بتن ایران ارجاع می‌دهم که معتقد بود بتن ترکیبی است از سنگدانه سیمان و اندکی شعور.

پاسخ پدر بتن ایران، هر ذهنی پویایی را به اقیانوس افکارش فرو می‌برد و این پرسش را مطرح می‌کند که شعور تا چه اندازه به این ماده پر رمز راز به اسم بتن تاثیرگذار است.

در سال‌های اخیر و پس از حرکت کشور به سمت بومی‌سازی علوم مرتبط با حوزه ساختمان، پیشرفت‌های شگرفی در بخش علم بتن کشور اتفاق افتاد و بسیاری از پروژه‌های بتنی کشور در زمره برترین پروژه‌های دنیا قرار گرفت.

البته حرکت علمی حوزه بتن در کشور سرعت بیشتری نسبت به حوزه اجرایی این بخش داشت و همین امر زمینه ایجاد فاصله بین تئوری و عمل در حوزه بتن را بیش از گذشته پر رنگ ساخت.

در همین راستا کنفرانس ملی بتن در مهرماه سال جاری برای سیزدهمین بار به صورت مجازی برگزار شد. طبیعتا کنفرانس‌های تخصصی و غیر تخصصی بیشماری به طور سالانه در کشور برگزار می‌شود که عمده آن‌ها تاثیر قابل توجهی در فضای حوزه مورد نظر ندارد.

بر همین اساس برگزاری کنفرانس و همایش در افکار عمومی تجربه موفقی اندکی دارد، اما یکی از تجربیات موفق در حوزه برقراری کنفرانس مرتبط با کنفرانس ملی بتن به حساب می‌آید، زیرا این در این کنفرانس پیوند میان محیط دانشگاهی و محیط اجرایی در دستور کار قرار گرفته و همه ساله دستاوردهای درخشان علمی از طریق این همایش به محیط اجرایی کشور معرفی می‌شود.

در همین ارتباط به مناسب برگزاری سیزدهمین کنفرانس ملی بتن ، به سراغ مهدی چینی، عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی رفتیم و در زمینه این حوزه جذاب گفت‌وگویی را ترتیب دادیم. مشروح این گفتگو به شرح زیر است:

* سیزدهمین کنفرانس ملی بتن برگزار شدرا

به عنوان سوال ابتدایی، از شما می‌خواهیم به این پرسش پاسخ دهید، تکنولوژی بتن کشور در حال حاضر در چه سطحی قرار دارد و آیا فناوری‌های به کار رفته در کشور در مرز علم حرکت می‌کند یا خیر؟

چینی: پیش از اینکه به سراغ پاسخ به سوالات برویم، در قالب مقدمه خدمت شما عرض کنم، سیزدهمین کنفرانس ملی بتن و نوزدهمین همایش روز بتن در شانزدهم و هفدهم مهرماه سال ۱۴۰۰ برگزار شد. متاسفانه در سال جاری با توجه به مسئله همه‌گیری ویروس کرونا همایش مذکور به صورت مجازی برگزاری شد و امکان برگزاری این مراسم در فضای حقیقی مهیا نشد. به منظور دسترسی همه فعالین حوزه بتن به محتوای طرح شده در این مراسم امکان پخش آنلاین مجازی از طریق تارنما و همچنین امکان پخش آفلاین در سازوکارهای فضای مجازی مهیا شده است.

امسال در کنفرانس بتن ۴ سخنرانی کلیدی به همراه ۷ کارگاه تخصصی برگزار شد و در بخش کنفرانس ۴۵ مقاله به دبیرخانه کنفرانس رسیده و از این میان ۱۱ مقاله در بخش ارائه به صورت شفاهی طرح شد. امسال با توجه به تاکید وزیر راه و شهرسازی، تمرکز محتوایی کنفرانس در حوزه بتن و صنعتی‌سازی ساختمان بود و که با محوریت حوزه مسکن این مسئله سازماندهی شد.

فناوری بتن تعریف دارد و تنها به مسئله پیشرفت‌های علمی محدود نمی‌شود، در حقیقت زمانی شما به فناوری می‌رسید که امکان استفاده گسترده از پیشرفت‌های علمی خود را به دست آورد و به صورت خاص زمینه تبدیل علم به عمل مهیا باشد، در حال حاضر فناوری‌های روز دنیا به سمت هوش مصنوعی و آنالیز اطلاعات حرکت می‌کنند و از طریق مذکور زمینه ارائه طرح اختلاط‌ها با در نظر گرفتن اطلاعات گوناگون ایجاد خواهد شد.

در این زمینه خاص در کشور ما فعالیت قابل توجهی شکل نگرفته، اما در سطح دانشگاه مطلع هستم که فعالیت‌هایی در قالب تعریف پایان‌نامه‌های دانشجویی در جریان است.

اما اگر مدنظر شما از مسئله فناوری بتن مسئله مواد و مصالح است باید بگویم که ما تقریبا در اکثر بحث‌های خود با فناوری روز دنیا هماهنگ هستیم و در مرز علم گام بر می‌داریم. البته در بخشی از حوزه‌های فناوری بتن در کشور فعالیت قابل توجهی شکل نگرفته و اساسا نیازی هم از سمت صنعت حس نشده که پیشرفتی صورت پذیرد، یکی از این حوزه‌ها پروژه‌های فعالیت‌های فرازمینی است که توسط شرکت‌های فضایی خارجی پیگیری می‌شود.

شما از مجریانی یکی از کنفرانس‌های ملی در سطح کشور هستید، شاید این سوال بخش قابل توجهی از افکار عمومی کشور باشد که اساسا نقش چنین همایش‌هایی در ارتقای ساختارهای بتن کشور تا چه اندازه هویدا است؟

چینی: ۲ مطلب در راستای ارتقای یک صنعت در کشور از جمله بتن لازم است، اولین مسئله وجود امکانات، مصالح و فضای کار به منظور فعالیت صنعت‌ها و بخش بتن است. ما در ایران با توجه به نیاز گسترده‌ای که در کشور وجود دارد، شرایط مناسبی در کشور داریم و در این حوزه از بسیاری کشورهای دیگر جلوتر هستیم. برای مثال مسئله انبوه‌سازی در بسیاری از کشورها وجود ندارد، اما با توجه به نیاز مسکن کشور، این فرصت مهیا است. علاوه بر این در حوزه مصالح سنگی و سیمان جزء کشورهای رده اولی هستیم که منبع تولید صنایع مذکور هستیم.

مسئله دوم در راستای ارتقای یک صنعت مسئله انتقال دانش است. انتقال دانش باید بین بخش آکادمیک و کار عملی انجام شود. در همین راستا وجود چنین همایش‌های می‌تواند زمینه این انتقال دانش را فراهم کند. در حقیقت کنفرانس بتن در سطح ملی محفلی است که ۲ بخش آکادمیک و حوزه اجرایی را به هم نزدیک می‌کند و امیدواریم چنین کنفرانس‌های در بخش‌های مختلف علمی توسعه پیدا کند.

*محور کنفرانس بتن مسئله تولید انبوه مسکن بود

در اظهاراتتان به مسئله محور و تمرکز کنفرانس بتن امسال اشاره کردید، ممکن است توضیحات بیشتری پیرامون این مسئله ارائه کنید؟

چینی: مسئله ساخت مسکن، انبوه‌سازی و صنعتی‌سازی ساختمان جزء محورهای اصلی کنفرانس قرار داشت. بر همین اساس ۲ سخنرانی کلیدی توسط سخنران‌های خارجی به این موضوع اختصاص پیدا کرد. موضوع یکی از سخنرانی‌های خارجی مسئله استفاده از هوش مصنوعی در صنعت ساخت مسکن بود که مسئله روز دنیا است و محور سخنرانی دوم خارجی به مسئله استفاده الیاف در بتن به منظور بهبود عملکرد و ارتقای سرعت ساخت اختصاص داشت. انجام و شکل‌گیری چنین کنفرانس‌های تخصصی در هر زمینه علمی، اجرایی و توجه توامان به حوزه علم و اجرا می‌تواند منشا خیر بسیاری در سطح کشور باشد. در همین رابطه ما همواره برای تحقق هدف پیوند علم و اجرا در روز بتن اقدام به معرفی طرح‌های برتر کرده‌ایم.

خلا اجرا و استاندارد یکی از مواردی است که  همیشه در حوزه بتن مد نظر است، به نظر شما فعالیت‌های مرکز تحقیقات از جمله این همایش تا چه اندازه در صدد رفع این خلا حرکت می‌کند؟

چینی: ممکن است در کشور ما مسئله دانش بتن در حد مرز علم و فراتر از آن دنبال شود، اما مسئله اصلی بحث انتقال دانش به حوزه اجرایی است که متاسفانه این خلاء در کشور ما احساس می‌شود، بر همین مبنا، استاندارد نویسی در این حوزه به معنای تعیین حداقل‌های کیفیت و اجرای بتن است. در همین راستا، زمانیکه ما مسئله دوام را در حوزه بتن مطرح می‌کنیم، نمی‌توان این مسئله را با استاندار حل کرد، تاکید می‌کنم که مسئله استانداردنویسی برای رعایت حداقل‌ها لازم است، اما صحبت ما یک پله بالاتر از مسئله حداقل‌هاست.

همیشه باید دقت کنیم که المان بتنی ما در چه شرایطی مورد استفاده قرار می‌گیرد، برای مثال ساخت یک پل بتنی در یک منطقه سردسیر با یک منطقه گرمسیری تفاوت دارد و مسلما طرح اختلاط بتن در هر دو این مناطق تفاوت دارد، اما این موضوع همچنان در بخش اجرای کشور دیده نشده و فعالان حوزه اجرا برای این مسئله اهمیت قائل نیستند. بر همین اساس است که خرابی‌های در سازه‌ها دیده می‌شود که شاید از روز اول می‌توانستیم جلوی آن را بگیریم و با جالش جدی مواجه نمی‌شدیم. انجام و شکل‌گیری چنین کنفرانس‌های تخصصی در هر زمینه علمی، اجرایی و توجه تو امان به حوزه علم و اجرا می‌تواند منشا خیر بسیاری در سطح کشور باشد.

در بحث ساخت مسکن مسئله فناوری‌های نو بر ارتقای کیفیت و افزایش سرعت ساخت تاثیر ویژه‌ای دارد، برای مثال استفاده از المان‌های مدولار بسیار در دنیا  مورد استفاده قرار گرفته و استفاده از این حوزه در بحث کاهش ضایعات مصالح موثر است. بر همین مبنا در مرکز تحقیقات کارگروهی در این حوزه تشکیل شده که زمینه ارتقای فناوری را مهیا خواهد کرد.

*بتن دومین ماده پر مصرف دنیا است

استفاده از بتن دیگر در خوزه ساختمان محدود نیست و موارد متعدد ی از جمله زیرساخت حمل و نقل و فرودگاه مورد استفاده است، ایا در کشور ما این اعتماد به بتن وجود دارد که در حوزه‌های دیگر وارد شود؟

چینی: بتن امروزه در اکثریت سازه‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد و همین باعث شده این ماده خاکستری پس از آب دومین ماده پرمصرف دنیا باشد. در کشور ما به صورت سنتی بتن یک مصالح مورد استفاده در ساختمان است، اما در حال حاضر با توجه به ارتقای دانش و همچنین شهامت کارفرما و پیمانکاران، بتن در سایر المان‌ها مورد استفاده قرار گرفته و این صنعت هم به خوبی پاسخ اعتماد را داده است.

بر همین اساس بتن در حال حاضر در راه‌ها، آزادراه‌ها، فرودگاه‌ها و سایر زیرساخت‌های حمل نقل، صنعت نفت، بنادر، بحث انتقال آب و سایر بخش‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. هرچند که جای توسعه برای بتن همچنان وجود دارد. یکی از مسائل مغفول‌مانده در حال حاضر نبود پهنه‌بندی برای مسئله دوام بتن در کشور است. به این مفهوم که وظیفه یک مهندس در کارگاه توجه به همه موارد نیست و وظیفه نهاد بالادستی است که ابزار را در اختیار مهندسان قرار دهد.

یکی از این ابزارها پهنه‌بندی دوام است و ما باید بدانیم چه بتنی از منظر دوام در چه نقطه‌ای از کشور باید مورد استفاده قرار گیرد. در حال حاضر ما سازه‌ای در کشور داریم که از منظر مهندسی و طراحی در حد استانداردهای روز دنیا  قرار دارد، اما به دلیل توجه نکردن مسائل دوام شاهد تخریب المان‌ها هستیم. توجه کنیم که این خلا با ورود نهادهای بالادستی قابل پوشش است.

به نظر شما آیا پرداختن صرف به حوزه مهندسی ساخت برای تولید مسکن کافی است؟
چینی: پیش‌بینی می‌شود در سال‌های آتی مسئله ساخت مسکن یکی از موارد مهم در کشور باشد، در همین راستا با توجه به تجربه موجود در مرکز تحقیقات وزارت راه و شهرسازی توجه صرف به مسئله ساخت و ساختمان کافی نیست و به نظر من باید به بحث‌های زیرساختی و رفاهی توجه شود و مجموع این موارد هست که منتهی با ساخت مسکن به معنای واقعی کلمه می‌شود، ما در حال حاضر توانایی آزمون و خطا نداریم و باید سازه‌هایی ایجاد کنیم که حداقل عمر ۵۰ ساله داشته باشند. علاوه بر این ما گاهی اشتباه می‌کنیم و در مواجه با مسئله مسکن تنها از دریچه مهندسی به مسئله نگاه می‌کنیم. اگر از پنجره‌ای دیگر به این حوزه نگاه کنیم، به حوزه تامین مسکن می‌رسیم. در همین راستا بخشی از واحدهای مسکونی ساخته شده در کشور واحدهای مسکونی خالی است که باید علت یابی شود چرا این واحدهای خالی از سکنه است.

راهکارهایی باید مد نظر قرار گیرد که این واحدها مورد استفاده مردم قرار گیرد، شاید در برخی از شهرها مکان‌هایی شناسایی شود که تحت عنوان بافت فرسوده معرفی می‌شود، شاید بتوان این بافت شهری را در قالب فعالیت‌های قانونی مورد استفاده قرار داد و بخشی از ساخت مسکن را به این حوزه‌ها هدایت کرد تا علاوه بر ایجاد ارزش افزوده، زمینه زندگی مردم راحت‌تر خواهد شد. بر همین اساس با توجه به اطلاعات موجود، نزدیک به ۸ میلیون مسکن در روستا و شهرهای کشور جزء بافت فرسوده قرار گرفته و بخش عمده‌ای از ساخت واحدهای مسکونی جدید می‌تواند در این فضا دنبال شود. زمانی که شما استفاده از بافت فرسوده را به طور جدی در دستور کار قرار دهید با یک تیر دو نشان زده‌اید و علاوه بر ساخت مسکن، تهدید بزرگی به نام بافت فرسوده را به فرصت تبدیل نموده‌اید.

 از چه نظر به بافت فرسوده به عنوان تهدید نگاه می‌کنید؟

چینی: از این منظر که کشور ایران بر روی یک کمربند زلزله‌خیز قرار دارد و ترکیب بافت فرسوده و زلزله به این معناست که ۸ میلیون خانوار کشور در معرض تهدید بزرگی قرار دارند و نوسازی و بهسازی این فضای می‌تواند این تهدید را به فرصت ساخت مسکن و توسعه اقتصادی بدل کند.